Diri sian fidon : la Heidelberga Katekismo

Tre frue, la Eklezio provis diri sian fidon, produkti tekstojn, simbolojn, kredkonfesojn, kaj ĝi daŭrigis tion laŭ sia tuta historio.
La Heidelberga Katekismo estas unu el tiuj tekstoj. Sed, plie, ĝi ankaŭ prezentiĝas por la plejparto kiel komentario de tiaj antaŭaj tekstoj. Sekve ĝi estas aparte interesa, kaj pro tio, kion ĝi diras de la reformita kredo de la 16a jarcento, kaj pro la maniero kiel ĝi uzas kaj komentas tekstojn kiel la Patro Nia, la apostola simbolo aŭ la dek paroloj. Ĝi povas tiel provizi vojojn por esprimi nian fidon en nuntempaj cirkonstancoj.

Publikigita kaj aprobita de la sinodo de la (Reformita) Eklezio de Palatinato en 1563 (do antaŭ la morto de Johano Kalvino kaj je la fino dela Trenta Koncilio), tiu teksto estis volo de la Princo-Elektanto Frederiko IIIa (1559-1576) por kombini luteranismon kaj kalvinismon kaj kontraŭstari katolikismon, kun la apogo de la biblia teksto. Tamen, ĝi fariĝis un el la bazaj tekstoj de multaj reformitaj eklezioj, en Nederlando kaj aliloke. Ĝiaj aŭtoroj estas teologoj el Palatinato, el ili certe Zacharius Ursinus, kaj tradicie sed malprobable Caspar Olevianus.

Ĝi prezentiĝas en formo de 129 demandoj-respondoj, dividitaj en 52 sekcioj, por esti predikebla dimanĉe dum unu tuta jaro. Ĝin konsistigas 3 partoj kaj enkonduko :
Enkonduko: la konsolo en la vivo
1a parto: la mizero de la homo
2a parto: la elaĉeto de la homo (simbolo de la apostoloj, sakramentoj)
3a parto: la dankemeco (la leĝo, la preĝo)

Tiu ĉi strukturo demandoj-respondoj estas klasikaĵo ĉe katekismoj, por faciligi la memorigon. Ĝi estas ankaŭ reelvoko de Eliro 13:14, kiu starigas la ritan dialogon dum la celebro de la Paska festo. Tio retroveblas en la libro de Elie Wiesel, la Haggadah de Pasko : "Ĉi momente oni plenigas la duan pokalon de vino. Poste la plej juna el la infanoj faras la kvar demandojn: Kiel ĉi tiu nokto malsimilas al la aliaj noktoj?" ktp.

Kiam oni rigardas la klasikajn katekismojn (Luther, Kalvino, ktp) aŭ la nuntempajn apologetikajn verkojn, oni ofte povas retrovi similan aŭ tre proksiman planon. En tre simila ordo ankaŭ disvolviĝas la liturgioj en niaj Diservoj, almenaŭ por kelkaj eblecoj.

Ĉiu demando prezentiĝas en la sama formo plejofte: la teksto mem de la demando, la donita respondo, serio da bibliaj citaĵoj por argumenti la respondon kaj foje ankaŭ referencoj al aliaj bibliaj tekstoj ligitaj al tiu demando. La eldono de la esperanta traduko de Downes, 1967, enhavas nur la demandojn kaj la respondojn.

La du unuaj demandoj, kiel enkonduko, provizas resumon de la tuto. En mondo plena de timo kaj malcerteco, ili asertas la certecon, aŭ la konsolon kiel tradukis Downes (ambaŭ vortoj estas uzitaje en la francaj versioj), certecon kiun donas la savo per graco. La kredanto apartenas al Jesuo-Kristo, kiu liberigis lin el la peko, kaj tiu nun estas disponebla por vivo de dankemeco kaj servo.

Tiuj ĉi elementoj estos poste disvolvitaj en la sekvo de la 129 demandoj.

Ni alvenas al la unua parto: la mizero de la homo.

La indikilo pri la propra mizero estas la leĝo de Dio. En tiu tempo, nur malmultaj ne agnoskis la aŭtoritaton de la diaj ordonoj. Sed iomete strange, kiel ni vidos poste, la citita resumo de la leĝo estas la resumo kiun indikas la evangelioj.
Kompreneble en bona reformita teologio, neniu kapablas sekvi la leĝon, kiu estas nur la pruvo de nia malkapablo. La cititaj versikloj al la demando 5 indikas la karnon kiel kaŭzon de tiu nekapablo.
La korupto de la homa naturo venas laŭ la respondo 7a de la unua malobeo de Adamo kaj Eva. Sed en la cititaj versikloj, oni insistas ke ĉiuj pekas kaj estas kulpuloj. Tiu korupto estas tia, ke necesas la agado de la Sankta Spirito por ricevi novan naturon, novan naskiĝon laŭ la 8-a respondo.
La demandoj 10 kaj 11 donas interpreton tradician tiuepoke de la sankteco kaj justeco de Dio, nome ke Dio estas justa, kaj postulas kondamnon kaj punon, kaj ke li estas gracoplena, kaj do provizis solvon al tiu dilemo, kiun ni vidos en la postaj demandoj.

Tiu elaĉeto de la homo estas pritraktita en la demandoj 12 ĝis 21.
Antaŭ ol komenti la respondojn, mi unue donos ilin, sinteze.
La justeco de Dio devas esti plenumita, do iu devas pagi pro la kulpo, sed neniu kapablas tion fari, neniu kreitaĵo. Ni bezonas interulon kaj elaĉetanton. Li estu vera homo, ĉar nur homo povas kontraŭpagi pro la homaj pekoj, kaj li estu perfekte justa ĉar alimaniere li ne pli kapablus ol alia homo. Li devas esti vera Dio por povi porti la ŝarĝon de la kolero de Dio redonante al ni justecon kaj vivon. Tiu perulo estas Jesuo Kristo, kaj ni scias tion per la Biblio. Ne ĉiuj homoj estas savitaj en Kristo, nur la veraj kredantoj.

Ni konstatas ofte ke la cititaj versikloj ne ekzakte pravigas la donitajn respondojn en ĉi tiu sekcio (aliloke ankaŭ). Por apogi la respondon 12, la katekismo citas la versiklojn Romanoj 8:3-4, en kiuj oni ne parolas pri la puno necese pagota, sed pri la kondamno de la peko kaj la plenumo de la justeco en Kristo, por ke ankaŭ en ni plenumiĝu la leĝo kaj ke ni antaŭeniru laŭ la Spirito.
Por la respondo 13 pri nia nekapablo repagi, ili citas el Ijob, kiam aliaj tekstoj ekzemple de Paŭlo povus pli trafe taŭgi. Krome pri pagado, la Biblio ne estas klara ĉu necesas pagi kaj al kiu pagi. Estis en la historio de la Eklezio pluraj interpretoj tiurilate, ĉu pagi al Dio, ĉu al la Diablo eĉ.
La respondo 17 al la demando pri la Dia naturo de la elaĉetanto diras ke nur kun tiu naturo li kapablas elteni la koleron de Dio, sed en la cititaj versikloj ne aperas tiu kolero, kiam ĝi ofte aperas en la Biblio. Ĉu ne estus ĉar la kolero de Dio ne rilatas al la savo? Sammaniere por apogi la 18an respondon pri Jesuo Kristo kiel ĝuste tiu peranto de savo oni povus trovi aliajn tekstojn, ĉar la elektitaj ne subtenas la respondon laŭ mi.
La Biblio kiel fonto por nia fido kaj por la kono de nia savo, bone. Sed por multaj homoj en nia tempo, tio tute ne evidentas.
Same pridemandita temo hodiaŭa estas la ĝenerala aŭ ne savo de la homoj. Ene de niaj diversaj eklezioj troviĝas tre diversaj opinioj.
La respondo 21 substrekas ke la vera kredo ne estas nur scio, sed ankaŭ fido produktita en ni de la Sankta Spirito, laŭ kio Dio donacas pardonon kaj savon pro pura graco, kaj sole pro la merito de Kristo.

Tiu lasta mencio de la graco vokas diversajn teologiajn nociojn, kiujn oni poste multe diskutis, sed ne en la 16a jarcento:
Kio estas puni, absolvi, juĝi, pardoni? Kio estas tiuj por Dio? Kio estas la kolero de Dio? Kio estas la elaĉeto? El kio ni saviĝas? En nia nuna mondo, ni devas trovi taŭgajn respondojn al tiuj, taŭgajn por paroli al la homoj en la kulturo kie ni vivas, sen perfidi la Evangelion.

La postaj demandoj kaj respondoj komentas la Simbolon de la Apostoloj. Ni nun scias ke tiun tekston ne verkis la apostoloj mem, sed la Eklezio en la postaj tempoj por diri kio estis por ili la esenco de la kredo. Tiaj tekstoj, kiel ankaŭ nia Heidelberga Katekismo, aŭ kiel la antikva Atanazia Simbolo, aŭ kiel la Aŭgsburga Kredokonfeso, aŭ kiel la Kredokonfeso de La Rochelle, estis verkitaj ĉefe por sin apartigi de malsamaj kredantoj. En la komenco de sia historio, la Eklezio travivis diversajn skismojn kaj dividojn kaj tendecojn kaj skolojn. La plimulto do devis iamaniere fiksi per teksto tion, kion ili kredis esenca, ankaŭ por distingiĝi de la aliaj.

Por la Reformacio, gravega estis la savo per la graco de Dio, kiu ne ĉeestas en la Apostola Simbolo. Do ili enmetis ĝin en la respondojn.
Krom la demandojn rekte rilataj al la teksto mem de la Simbolo, estas ankaŭ demandoj kiuj disvolviĝas la reformitan teologion. Aperas la providenco, aperas Jesuo kiel Savanto, nia statuso kiel kristano kaj infano de Dio, la signifo de la krucumiĝo de Kristo, lia duobla naturo, la naturo kaj rolo de la Spirito, difino de la Eklezio malsimila al la katolika. Ili estas aferoj kiujn oni povas komplete pretervidi kiam oni diras aŭ aŭdas la Apostolan Simbolon.

La kvar lastaj demandoj de tiu sekcio kondukas de la Simbolo al alia grava Reformacia moto : la savo per fido. Respondo 59 : "Per tiu kredo mi estas en Kristo justa antaŭ Dio, kaj heredanto de la eterna vivo". La respondo 60 aldonas: "sen ia merito miaflanke". Kaj insistas la respondo 61: "Mi plaĉas al Dio ne pro la merito de mia kredo, sed nur pro tio, ke la kompenso, justeco kaj sankteco de Kristo estas mia justeco antaŭ Dio. Tiun justecon, mi povas akcepti kaj alproprigi al mi nur per la kredo." La sekvaj demandoj ĝis 64 volas kontraŭbatali iun teologion de la merito, kaj anstataŭ la meritodonaj faroj volas konduki al "bonaj faroj" pro dankemeco, kiujn ni retrovos en la lasta parto.

La sekvanta sekcio pritraktas la sakramentojn, kompreneble en reformita perspektivo. Post difino de tio, kio estas sakramento, oni indikas ke ili estas nur du.
La respondo 65 firme starigas la duoblan grundon de la Reformacio, la kredon efektivigas en nia koro la Sankta Spirito per la predikado kaj konfirmas ĝin per la sakramentoj.
La respondo 66 klare ne donas al la sakramentoj efikon en si mem, sed diras ke ili estas signoj kaj sigeloj de promeso ke Dio pardonas kaj donacas la eternan vivon pro la morto de Kristo. Tio evidente estas reago al la rom-katolika opinio.

La sekvaj demandoj kaj respondoj klarigas tion, kio estas kaj signifas la bapto. En la daŭra logiko reformacia, la bapto estas prezentata kiel Dia signo pri la purigado en la sango de Kristo, sed ne kiel mem puriganta el la pekoj.

Venas poste reago al alia direkto, al la anabaptistoj. Pro la doktrino de alianco (aŭ interligo), la Heidelberga katekismo same kiel Luther kaj Kalvino defendas la bapton de la etaj infanoj. Sed mi devas rimarki ke la elektitaj bibliaj tekstoj ĉi-kaze parolas pri la bapto ĝenerale kaj pri la cirkumcido, ĉar efektive neniu biblia teksto postulas la bapton de etaj infanoj. Same neniu teksto malpermesas ĝin.

Pli tikla estas la sekcio pri la Sankta Manĝo. La respondoj klarigas la tradician reformitan pozicion: estas ordono de Kristo, manĝi la korpon kaj trinki la sangon de Kristo signifas ion sed ne havas sav-efekton. Tiun signifon oni klarigas en pluraj demandoj/respondoj. Pri signifo oni insistas. La demando 80 rilatas rekte al la roma meso, ĉefe indikante ke la ofero de Kristo okazis nur unu fojon por ĉiam, kaj ke do la Sankta Manĝo ne estas ofero.

Ligita per tiu teksto al la Sankta Manĝo estas la demandoj pri disciplino en la Eklezio. Oni indikas ke la Eklezio, per predikado kaj disciplino havas la potencon "de la ŝlosiloj". La Eklezio devas malpermesi al hipokrituloj kaj obstinaj pekantoj partopreni en la Sankta Manĝo. La Eklezio prediku por alvoki al konvertiĝo kaj modifo de penso kaj konduto.

Ni alvenas al la fina lasta parto pri la dankemeco.

La bonaj faroj estas klarigitaj en siaj motivoj. Tute ne estas kun la celo meriti la savon, sed ĝuste inverse, kiel dankesprimo por certiĝi per la fruktoj de la savo, kaj ke tiel aliaj ankaŭ venu al Kristo. Sed inverse, tiu kiu ne volas konvertiĝi, ne heredos la regnon de Dio. Oni do difinas kio estas konvertiĝo kaj pento, distingante inter la malnova homo kaj la nova homo, tiu lasta kiu sin ekzercas en bonaj faroj. Tiuj bonaj faroj estas difinitaj per la kredo kiel fonto, la plenumo de la Leĝo kaj la honoro de Dio.

Tiam sekvas komenton de la dek paroloj. Krom ke la kalkulado de tiuj ordonoj varias laŭ la tradicioj, la katekismo komentas ilin kun kelkaj notendajn punktojn kontraŭ denove katolikismo, pri idoladoro (io alia ol Dio en kiu oni fidas), la uzo de bildoj en la preĝejoj, la ĵuro (permesita en certaj okazoj per la nomo de Dio, malpermesita per sanktuloj aŭ aliaj kreitaĵoj). La parolo pri sabato estas tiel adaptita ke krom la ripozo oni postulas la ĉeeston en la Diservo. La aliaj paroloj estas ankaŭ plilarĝigitaj: ekzemple rilate al la mortigado, la katekismo kondamnas ankaŭ envion, malamon kaj koleron.

Sed fine, kiel en la komenca parto, oni konstatas ke neniu kapablas plenumi tiujn ĉi ordonojn, eĉ la plej sanktaj homoj ne povas sukcesi plene. Do, kial instrui ilin? por konscii pri nia pekema naturo, serĉi la pardonon kaj per la graco de la Spirito celi perfektecon. Tion ni petu per preĝo.

Sekvas do fine la komento de la "Patro Nia".

Ĝin enkondukas klarigoj pri la preĝo. "Preĝado estas la plej supera parto de dankemeco".

Same kiel por la Apostola Simbolo, kie la katekismo enmetis en la komenton la savon per graco, por la "Patro Nia" ĝi enmetis Kriston kaj ankaŭ la Sanktan Spiriton kaj la Eklezion en tiu preĝo kie tiuj ne estas. Kompreneble se tiu preĝo estis dirita de Jesuo mem, li ne povis esti en ĝi, sed plej verŝajne temas pri prakristana preĝo de juda deveno, en kiu Kristo povus troviĝi, tamen ne troviĝas.

Mi volas fari noton pri la liturgia ordo, aŭ pli ĝuste pri la loko en la ordo de Diservo kiun havas la leĝo. Estas du eblecoj, ĉiu kun propra logiko : leĝo, pekkonfeso, anonco de pardono aŭ pekkonfeso, anonco de pardono, leĝo.
En la Heidelberga katekismo la du ordoj troviĝas :
leĝo > mizero de la homo > elaĉeto de la homo
kaj
mizero de la homo > elaĉeto de la homo > leĝo (faroj de dankemeco)
Laŭ la loko en la Diservo, la tekstoj elektitaj por la leĝo (aŭ la volo de Dio) havas malsaman signifon : - en la komenco: montri la pekon kaj la mizeron, - en la fino: montri kiel vivi danke per la graco.
Cetere, eĉ la dek ordonoj aŭ paroloj komenciĝas per vorto de liberiĝo, kaj do apartenas al la dua kategorio, kvankam ofte ili estas uzataj kiel indikilo de la peko, do en la unua kategorio.

Mi do iomete tuŝis la manieron kiel tiu ĉi teksto provas diri la fidon de la Eklezio de Palatinato, do reformita eklezio en la 16-a jarcento, ene de postrenesanca eŭropa kulturo.

Kiamaniere, ni hodiaŭ, en nia postkristana kulturo en globaliĝinta mondo, povus same diri nian fidon, por ke la homoj aŭdu ĝin, eble komprenu ĝin, kaj ankaŭ por ke la kristanoj povu vivi sian fidon en graco kaj dankemeco? Tio estas laŭ mi la ĉefa tasko de teologio hodiaŭ. Pastoroj, predikantoj, kaj ĉiuj kristanoj frontas tiun ĉi problemon.

Ĉu tia teksto evitus la ĝeneralan karakteron de tiaj tekstoj, distingi inter tiuj kiuj aliĝas al la teksto, kaj tiuj kiuj ne aliĝas? Ĉu tia teksto povus ne starigi limojn? Tio estas alia defio.
Tamen, tiu teksto estu kristana. Mi ne emas al sinkretismo.
Ĝi deklaru kredon al Dio. Ĝi ne estu nur humanisma.
Ĝi proklamu la amon kaj la gracon de Dio. Ĝi ne estu katalogo de devigoj.
Ĝi instigu al servado al la homoj, ĉiuj homoj. Ĝi ne estu iel ŝovinisma.
Ĝi celebru Dion. Neniu homo indas al gloro pro si mem.
Mi preterlasis kelkajn aferojn: kiel ni rilatas al la Biblio? Kio pri la neceso proklami la Evangelion? Kio pri la difino kaj defendo de la vivo (aborto, eŭtanazio, esploroj)? Kio pri la seksaj kaj plezuraj moroj? Ĉu tiujn problemojn oni menciu?

La tasko estas granda, teorie kaj praktike.

Mi dankas.

prezentita dum la teologia tago kadre de la Kristana kongreso, aŭgusto 2012.